Systemisch Coachen is een bijzondere en diepgaande manier van begeleiden. Het is een krachtige aanvulling op de traditionele, meer persoonsgerichte coaching.

Naarmate we de limieten van de persoonlijke groei bereiken, merken we dat er grotere krachten spelen bij verandering. We raken er niet enkel met het ombuigen van oude overtuigingen, het installeren van nieuwe gewoontes, het veranderen van omgeving. Bepaalde patronen blijven spelen, bepaalde gedragingen lijken wel deel van ons DNA. Dat is waar het systemische inzichten biedt die we vanuit het individuele niet vinden.

Hoe verhoudt systemische coaching zich tot andere vormen van coaching?

Klassieke vormen van coaching kijken naar wie iemand is – het legt de bron van iemands gevoelens, gedachten en handelen bij de persoon zelf. Wanneer iemand met iets worstelt of iets wil optimaliseren, kijken we vooral naar wat er in het individu zit. Wie ben je, wat kan je, wat wil je…? Daarom spreken wij hier van persoonsgerichte coaching, vaak in de vorm van life coaching of doelencoaching. We gaan ervan uit dat de persoon zelf zijn gedrag en houding aanpast, en daarmee impact op de omgeving vergroot of die zelfs naar zijn hand zet. Het individu kiest zelf over zijn handelingen en is dus autonoom, met vrije wil. Het ombuigen van oude patronen doe je ook zelf.

Systemische coaching werpt daar een totaal ander perspectief op. In het systemische gaat men ervanuit dat ieder individueel probleem, een oplossing is voor iets dat in een of ander systeem (familiale achtergrond, werkomgeving, woonplaats, groepen…) om aandacht vraagt.

Voorbeeld
Wanneer iemand te hard werkt heeft dat misschien een individuele basis – de beste moeten zijn, de anderen plezier willen doen… – maar dat verklaart niet waarom zoveel mensen zich letterlijk kapot werken. Een ander aspect is dat heel de samenleving steeds sneller en onvoorspelbaarder wordt. Dat vertaalt zich naar organisaties. Als je wil meekunnen, moet je een bepaalde snelheid halen. Moet je een bepaald aantal uren op de werkvloer aanwezig zijn. Als je erbij wil horen op het werk, dan horen daar bepaalde gewoontes bij. De keuze is dan niet zozeer hoeveel je precies werkt, maar meedoen met het collectieve ritme of weggaan. En wie wil er nu de opgever zijn die weggaat…?

We zijn naast bewust en autonoom ook onbewuste, instinctieve kuddedieren. We doen vanalles om erbij te horen. We zijn loyaal aan systemen die in ons persoonlijke leven allang niet meer bestaan – en waarvan we misschien niet eens doorhebben hoe verbonden we ermee zijn.

Het systemische kijkt naar wat iemand betekent voor de systemen waarvan hij deel uitmaakt. Niet zozeer als persoon, maar als entiteit. Dat hangt bijvoorbeeld samen met de plek waarop je terechtkomt. Zo komt de druk van de niet-ingeloste verwachtingen van de ouder op de schouders van hun kinderen terecht, wie ze ook zijn. En komt de druk van het oplossen van de problemen, of het vangen van de verwijten, in de organisatie ook vaak bij bepaalde afdelingen of functies terecht. Soms is dat de CEO, in andere organisaties is het de administratief medewerkers…

Daarmee is het individu niet ontslagen van diens verantwoordelijkheid, maar komt er wel een bredere blik op de invloeden die tot bepaalde situaties hebben ‘uitgenodigd’. De grote kracht van systemisch coachen is dat we niet binnen de persoon kijken, maar errond. Door de krachtvelden in kaart te brengen, worden we ons bewust van wat er op ons inspeelt en ons gedrag mee bepaalt. Daardoor kunnen we andere keuzes maken.

Je gaat met systemisch coachen snel en efficiënt naar de naakte waarheid achter anders onverklaarbaar verdrag. Vaak ziet het systemische er anders uit dan wat de gecoachte vanuit diens persoonlijkheid denkt en meegeeft, waardoor nieuwe perspectieven en mogelijkheden ontstaan.

Daarom is het zo’n mooie aanvulling op de persoonsgerichte coaching. Je krijgt meer opties om mensen in beweging te krijgen. We zouden zelfs verder gaan: een goede coach moét systemisch kunnen coachen!

Thema’s die je met systemische coaching kan aanpakken:

• Het opklaren van misvattingen, loskomen van verstrikkingen en oplossen van blokkades in familie-, partner- en andere relaties.
• Het verwerven van inzicht in professioneel conflict en moeilijke werkomstandigheden.
• Het verklaren van organisatorische problemen: aanhoudende conflicten tussen functies/afdelingen, producten die niet verkopen, leiderschapsissues, problemen bij verandering (nieuwe software, reorganisatie, fusie…).
• Het zien en begrijpen van de bigger picture van levenssituaties.
• Het verbreken van patronen van isolatie, vervreemding, misbruik, disfunctioneren, armoede…
• Het aanpakken van ouderschapsuitdagingen en pijnlijke familiesituaties zoals bv. echtscheiding, éénouderschap, miskraam, onvruchtbaarheid, abortus, adoptie, pleeg- en stiefouderschap…
• Het ontdekken van de reden(en) voor fysiek, emotioneel en psychologisch lijden en het ondernemen van stappen naar heling zoals bv. depressie, angsten en fobieën, migraine, eetstoornissen, astma, chronische rugpijn, geestesziekten, zelfmoordneigingen, drug- en alcoholmisbruik…

Over systemisch werk

Zoals je al kon lezen, gaat systemisch werk over het kijken naar grotere gehelen. Het individu is onderdeel van en onderhevig aan een systeem met zijn eigen wetmatigheden en dynamieken. Het maakt ons bescheiden: we zijn niet de enige krachten die voor beweging of stagnatie zorgen, we worden ook bewogen of vastgehouden.

Zoals een boot op een zee of stroom: je kan wel zelf je koers bepalen, maar hebt het ook te doen met de stromingen en winden die er zijn. Het heeft geen zin koppig je eigen koers aan te houden, en ook niet om je over te geven aan wat er is. De oplossing ligt in het werken met wat er is, en aan de hand daarvan je koers te bepalen.

Een ander woord voor systemisch werk is constellatiewerk. De definitie van een constellatie is: het gehele samenstel van factoren dat invloed op iets of iemand uitoefent. Het wordt ook in de sterrenkunde gebruikt. Een mooie vergelijking! Een planeet staat op zichzelf, maar is ook onvermijdelijk onderhevig aan andere hemellichamen.

Zijn wij niet net hetzelfde? Op zichzelf staande planeetjes die om elkaar heen cirkelen in een complexe dans, die weer op zichzelf staat én deel uitmaakt van andere grotere gehelen, enzovoort.

Een prachtig deel van het systemische is ook de meerlagigheid ervan. Het speelt zich niet enkel op het intermenselijke, aardse vlak af. Ook op het niveau van onze organen speelt het systemisch. En bij atomen. Op een grotere schaal, de samenleving, de planeten, het universum… Het wonderlijke is dat dezelfde wetmatigheden altijd terugkomen, dat er een soort universele orde is aan hoe systemen in elkaar zitten en hoe ze aan elkaar blijven hangen.

Het systemisch werk op zich behelst een inzicht en aanvoelen van diepere stromingen en invloeden die onder de oppervlakte spelen. Het brengt eeuwenoude wijsheden samen in een krachtige verzameling wetmatigheden en dynamieken.

Zaken die overal in aanwezig zijn, en op allerlei manieren verstoord kunnen raken. Dat maakt systemisch werk zo interessant: de basis is eenvoudig, maar de mogelijke vormen waarin het zich toont zijn zo oneindig als er personen en onderlinge dynamieken zijn.

Het maakt zaken zichtbaar die anders nooit aan het licht zouden komen: conflicten over generaties, familiegeheimen, de oprichtingsbestemming van een bedrijf of organisatie, de ware oorzaak van allergieën of fobieën…

In het systemische werk wordt gebruik gemaakt van opstellingen, krachtige zinnen, genogrammen en organigrammen, rituelen zoals buigen, last afleggen, naar de toekomst draaien…

Video: Opleiding Systemisch Coachen

Over opstellingen

Opstellingen zijn niet hetzelfde als systemisch werk! Ze worden wel vaak gebruikt om het systemische in beeld te brengen. Je kan opstellingen doen zonder systemisch te werken, en je kan systemisch werken zonder opstellingen.

Opstellingen zijn een bijzonder krachtige en intuïtieve werkvorm die een situatie visueel-ruimtelijk maken. Daaruit volgen andere inzichten en bewegingen, die op onbewuste lagen en vaak in meerdere contexten doorwerken.

Conceptueel is het heel eenvoudig: je plaats elementen in de ruimte en daaruit komt informatie. Tegelijk zijn ze onbegrijpelijk en onmiskenbaar, niet in woorden te vatten en overduidelijk.

Omdat opstelingen zo diep doorwerken, is het soms niet eens nodig om achteraf actief iets te doen. Omdat je onbewuste aangesproken wordt, wordt het daar verwerkt en is je houding ten opzichte van een bepaalde situatie na de opstelling getransformeerd. Waarmee niet gezegd is dat je daarmee ontslagen wordt van je verantwoordelijkheid.

Opstellingen naar het materiaal

Opstellingen kan je doen met mensen (zoals in familieopstellingen in groep), maar evengoed met poppetjes op tafel of placemats op de grond. Deze elementen tonen de samenhang, de dynamiek, de spanningsvelden tussen elementen. Het is een taal op zich, die zich uitdrukt in afstanden, kijkrichtingen, neigingen tot beweging, patronen die zich herhalen…

• Opstellingen met mensen
  De bekendste en meest spectaculaire vorm van opstellen is die met mensen. Wat een opstelling met mensen onder andere bijzonder maakt in vergelijking met andere vormen van opstellen en van begeleiding algemeen, is dat de antwoorden niet uit de klant zelf komen. Deze zit aan de kant en beleeft mee, terwijl de representanten (mensen, poppetjes of iets anders) het werk doen.

  De opsteller neemt ook een leidende rol. Waar een coach de antwoorden uit jou laat komen, interpreteert en gidst de opsteller het gebeuren. Een opstelling is te beschouwen als een vorm van feedback van de omgeving: mensen die niks van jouw situatie weten voelen instinctief aan hoe het met jouw situatie gesteld is en reageren daarop.

  Die feedback uit zich op manieren die je als leek niet onmiddellijk opmerkt, en waar een grote innerlijke stilte en alertheid voor vereist is. De opsteller begeleidt en zoekt naar een helende houding, een nieuwe constellatie die zorgt voor ruimte en energie.

• Tafelopstellingen
  Je kan opstellingen ook gewoon op tafel doen, met kleine materialen. Dan krijg je als begeleider en als klant een ander soort informatie uit de elementen zelf. Poppetjes, papiertjes, kaarten… ze spreken niet. Maar ze kunnen wel heel sprekend zijn! Je kan veel afleiden uit de sfeer, het beeld van de opstelling. Je ervaart intuïtief waar er spanning zit, en je gaat op onderzoek door vragen te stellen aan je klant. Hier speelt je eigen beleving van het gegeven dus een grotere rol. Het helpt om je ‘systemische gevoeligheid’ te vergroten in opstellingen met mensen.

Soorten opstellingen naar het thema

Er zijn naar de aard van de vraag verschillende richtingen bij het opstellen:

• Familieopstellingen
  De klassieke en oorspronkelijke vorm van systemisch werk, zoals uitgewerkt door de grondlegger van het systemisch werk en van opstellingen: Bert Hellinger. Hier kijkt de opsteller naar de oorsprong van bepaalde fenomenen in je persoonlijk leven. Vaak ligt dat in de familie – vandaar dus de naam – maar in moderne familieopstellingen wordt evengoed met waarden, andere personen of elementen gewerkt.

  Bij familieopstellingen kijkt de opsteller naar de systemische verklaring van bepaalde fenomenen uit je persoonlijk en/of werkleven. Vaak ligt die versleuteld in de familie – vandaar ook de naam. Zo kan bijvoorbeeld een té hechte relatie met een baas een manier zijn om de vader die niet gekend is, te eren.

• Loopbaanopstellingen
  Gaat over werkvragen. We stellen niet zozeer de familie op, als wel meer abstracte elementen zoals Werk, Missie/Visie, Levenswerk… en mogelijks ook mensen/locaties/afdelingen op het werk. Het doel is een ander inzicht te krijgen in het werk dat we doen, of om beslissingen te nemen.
• Organisatieopstellingen
  Bij een organisatieopstelling wordt er gekeken naar (verstoorde) dynamieken binnen een organisatie. Vaak zijn er problemen tussen afdelingen of met bepaalde functies, of wil een bedrijf om onverklaarbare redenen maar niet succesvol worden. Via het systemische werk worden onbewuste loyaliteiten, uitgesloten posities en andere zaken aan het licht gebracht.

  Hetgeen uit de organisatieopstelling blijkt, is dan een mogelijke nieuwe houding of oplossing voor de probleemsituatie. Vaak zijn er problemen tussen afdelingen of met bepaalde functies, of wil een bedrijf om onverklaarbare redenen maar niet succesvol worden. Dat zijn de zaken waar een organisatieopstelling klaarheid kan brengen.